موسیقی و نقش آن در تعلیم و تربیت اطفال (قسمت دوم)
فریده حاجی پور
موسیقی و تحکیم مبانی اخلاقی و اجتماعی در کودکان:
موسیقی یکی از مقتدر ترین وسایل موثر در پیشرفت مدنیّت اجتماعی و فرهنگ اخلاقی است. این وسیله انسان ها را قادر می سازد که صحیح ترین و مفید ترین و عالی ترین اصول اخلاقی و انسانی که هدیۀ الهی است، در خلق و خوی خود ظاهر سازند. قائل شدن ارزش اخلاقی برای موسیقی از دیرباز مورد توجه حکما و دانشمندان بوده است. به خصوص در یونان قدیم که افلاطون واضع این اصل بود و شاگردش ارسطو نیز آن را تکمیل نمود. روایتی از تورات نیز نقل شده است است و حاکی از آن است که حضرت داوود با نواختن چنگ، روح پلید را از تن کسی که به آن مبتلا شده بود، بیرون می رانده است.(26)
موسیقی در ایجاد و تقویت فضائل اخلاقی اثر بسزائی دارد. حضرت عبدالبهاء می فرمایند:
"بعضی از احساسات به طور عَرَضی ایجاد می شوند و برخی مبنای اساسی دارند، فی المثل بعضی افراد، طبعاً مهربانند ولی ممکن است ناگهان دستخوش خشم و غضب گردند. ولی در چنین موقعی اگر موسیقی اصغاء نمایند، طبیعت واقعی آنها، مجدداً بروز می نماید. موسیقی فی الحقیقه طبیعت ذاتی و جوهر حقیقی هر فرد را بیدار می سازد." (27)
اگر چه موسیقی دارای این اثر عظیم است ولی در مورد همه افراد، این قدرت موسیقی موثر نمی افتد، زیرا اشخاصی هستند که دیگر خُلق و خوی ناپسند در وجودشان جایگزین و دائمی شده است. معذالک قابلیت تغییر خلق و عادت به وسیله موسیقی در اکثر کودکان وجود دارد زیرا اطفال در سنین کم دارای روحی پاک و احساسات لطیف و قلبی فارغ از هر نوع کدورت و تیرگی می باشند و به فرمودۀ حضرت عبدالبهاء: "موسیقی هیجان و تأثیر شدیدی در قلوب اطفال ایجاد می کند زیرا قلوبشان پاک و بی آلایش است و نغمات موسیقی در آن تأثیر شایان دارد." (28)
موسیقی در ایجاد حس تعاون و همکاری و مهار نمودن حالت خودخواهی در کودکان نیز موثر است و به گفته یکی از روانشناسان، "شرکت در فعالیت موسیقی اثرات مثبتی در روابط بین فردی و همبستگی گروهی بر جا می گذارد." (29)
همچنین موسیقی در ایجاد روحیۀ شجاعت و نیز تحمّل سختی ها و ایجاد صبر و حوصله نیز موثر می باشد. دیگر از تاثیرات موسیقی در کودکان، ایجاد حس رأفت و مهربانی می باشد. حضرت عبدالبهاء در مورد تاثیر موسیقی در محبت، می فرمایند: " موسیقی در عوالم محبت چه نقش موثری دارد، وقتی انسان به درک محبت الله فائز گردد، موسیقی تاثیر شدید در او می بخشد." (30)
از آنجا که نغمات منظم و هماهنگ موسیقی در روح و روان همه افراد (حتی کسانی که به شنیدن موسیقی عادت ندارند) موثر است، می توان گفت که موسیقی یکی از بهترین وسایلی است که وظیفه ارتباط بین ارواح انسانی را می تواند انجام دهد. موسیقی می تواند به عنوان یک زبان جهانی، موجد احساس یگانگی و برابری بین انسان ها شود. از موسیقی می توان به عنوان وسیله ای در جهت تفهیم اصل " وحدت عالم انسانی" و نیز ایجاد صلح عمومی استفاده نمود. به فرموده حضرت ولی امرالله: " برای اثر بخشیدن در روح انسانی، موسیقی وسیلۀ مهمی است که ما را در ارتباط روحی کمک نماید." (31)
مختصری دربارۀ استفاده از انواع موسیقی:
مقتضای عالم انسانی است که ذوق و فکر و رفتار ملل مختلف، متفاوت باشد. محال است که روحیات اقوام مختلف در همه زمینه ها توافق حاصل کند. بنابراین صنایع یا هنرهای ملل گوناگون نیز که زائیده ذوق و فکر و استعداد آنها است، مختلف می باشد. اما هیچ یک از این انواع با یکدیگر مغایرتی ندارد و دلیلی نیز وجود ندارد که انسان فی المثل طرفدار یک نوع هنر یا موسیقی خاص باشد و از آشنائی با هنرهای ملل دیگر دوری کند. آشنائی با فرهنگ ملل مختلف، به خصوص از طریق هنری، یکی از بهترین وسیله هایی است که باعث شناخت ملل گوناگون و بالنتیجه، شناخت وجوه مشترک بین آنان می شود و از این راه قدمی در راه صلح و آرامش جهانی برداشته می شود.
دیانت بهائی نسبت به هنر هیچ ملیّتی، تعصّب خاصی ندارد و اطفال بهائی می توانند یا هنرهای همه ملل، از جمله موسیقی آنها آشنا شوند و از آن استفاده نمایند. در یکی از توقیعات حضرت ولی امرالله به قلم منشی ایشان، مرقوم است: " حضرتشان عقیده ندارند که بهائیان در صدد ایجاد موسیقی بهائی برآیند همچنانکه نباید در صدد ایجاد مکتب خاص بهائی در زمینه نقاشی و نویسندگی بود، یاران آزادند که به تبعیّت از استعداد خود نقاشی کنند، به نویسندگی پردازند و یا به تصنیف موسیقی اشتغال ورزند." (32)
با توجه به این بیان، در حال حاضر لازم است که اطفال بهائی به همه هنرها، از جمله موسیقی بپردازند اما باید همواره این بیان مبارک مدّ نظرشان باشد که موسیقی باید "هادی به سوی روحانیّات " (33) و موثر در رشد اخلاقی و صفات روحانی و الهی انسان باشد.
مختصری در اهمیت آموزش موسیقی:
حضرت عبدالبهاء می فرمایند:" هر طفلی باید قدری موسیقی بنداند زیرا بدون اطلاع از این هنر، لذّت واقعی از الحان و نغمات خوش میسّر نخواهد بود. ایضاً لازم است که در مدارس، موسیقی تعلیم داده شود تا روح و قلب محصّلین مستبشر گردد و حیاتشان به نور شادی، منوّر شود." (34) (ترجمه)
اگر به تاریخ بنگریم متوجه خواهیم شد که موسیقی در هر دوره ای " رکن اساسی و مهم اجتماع" را تشکیل داده و افراد بشر به گونه ای جهت یادگیری موسیقی تربیت شده اند. امروزه در اکثر مدارس اروپائی و امریکائی و نیز کشورهای پیشرفته جهان، موسیقی مانند همه درس ها در برنامه هفتگی کودکان و نوجوانان جای دارد و جدیدترین روش های آموزشی در مدارس به کار برده می شود. در بیشتر مدارس و مهد کودک های دنیا ساعاتی برای آموزش موسیقی و آواز خواندن کودکان در نظر گرفته شده است که جزء فعالیت های جمعی کودکان محسوب است.
به هر حال مسلّم است که در عصر حاضر و زندگی ماشینی و پر سر و صدای امروز، موسیقی و به طور کلّی آموزش هنری ضرورت بیشتری نسبت به گذشته دارد. البته این نکته شایان ذکر است که منظور از آموزش موسیقی به اطفال، خصوصاً اطفال بهائی این نیست که آنان در آینده آهنگساز و یا موسیقیدان متبحّری گردند، بلکه مقصود این است که تا حدّی که احتیاجات عصر حاضر اقتضاء می نماید به این فن آشنائی داشته باشند تا بتوانند از این وسیله در راه وصول به دیگر اهداف عالیۀ انسانی و روحانی بهره بردارند.
اما دربارۀ این مسئله که آموزش موسیقی از چه سنی برای کودکان مناسب است، بین صاحب نظران توافق کامل وجود ندارد، عده ای معتقدند که سنّ شروع موسیقی بستگی به علاقۀ نوآموز و نوع سازی که می آموزد، دارد و حتی می توان از حدود سن 5-6 سالگی آموزشهای مقدماتی را آغاز نمود. از لحاظ روانشناسی، در سن 6 سالگی، طفل میل زیادی به انجام کارهای تازه دارد و این میل شدید باعث می شود که بخواهد دربارۀ هر چیزی اطلاعاتی کسب کند و به قولی، این سن، سنّ گسترش و توسعۀ توان ذهنی و جسمی طفل است.
در نصوص و آثار بهائی، به طور اخص در مورد سن آموزش موسیقی اشاره ای نشده است. ولی حضرت عبدالبهاء در بیانی در خصوص سن آموزش گروهی و تربیت کودکان می فرمایند: " اما اطفال باید از پنج سالگی در تحت تربیت داخل شوند یعنی روزها در محلی که مربیان هستند، محافظه شوند و ادب بیاموزند." (35) بر این اساس شاید بتوان چنین استنباط نمود که آموزش موسیقی را نیز که از امور مهمه و موثر در تعلیم و تربیت اطفال است و جزء فعالیت های اجتماعی آنها محسوب می شود، بتوان در همین سنین حدود 5 سالگی آغاز نمود. البته باید تفاوت های فردی کودکان را در همه امور آموزشی و همچنین یادگیری هنرها، رعایت نمود.
---------------------------
منبع:پیام بهائی سال بیست و پنجم، شماره 286-285 ، ص99
یادداشت ها:
1. مجموعه مستخرجاتی از آثار امری درباره موسیقی، ص 60
2. مجله موزیک ایران، ش 11، فروردین 1337، ص 17
3. شعر و موسیقی و ساز و آواز در ادبیات فارسی، ابوتراب رازانی، ص 55
4. مجموعه آثار مبارکه درباره تربیت بهائی، ص 119
5. مجموعه مستخرجاتی از اثار امری در باره موسیقی، ص 12
6. همان منبع، ص 5
7. همان منبع، ص 14
8. همان منبع ، ص 3
9.همان منبع، ص 8
10. شعر و موسیقی و ساز و آواز، ص 79
11. کتاب مستطاب اقدس، چاپ بمبئی، سنه 1314، ص 40
12. مجموعه مستخرجاتی از آثار امری در باره موسیقی، ص 60
13. همان منبع، ص 1
14. کتاب مستطاب اقدس،ص 40
15. مجموعه مستخرجاتی از آثار امری در باره موسیقی، ص 8
16. همان منبع، ص 13
17. نقل به مضمون، فصلنامه موسیقی آهنگ، بهار 68، 161
18. مجموعه آثار مبارکه درباره تربیت بهائی، ص 60
19. یادداشتهائی درباره حضرت عبدالبهاء، ج 2، هوشنگ محمودی، موسسه مطبوعات ملی امری، طهران، 130 بدیع، ص 930
20. مجموعه آثار مبارکه درباره تربیت بهائی، ص 119
21. تلخیص: فصلنامه موسیقی آهنگ، بهار 68، ص 171
22. شعر و موسیقی و ساز و آواز...، ص 55
23. مجموعه مستخرجاتی...، ص 14
24. همان منبع، ص 7
25. تلخیص: شعر و موسیقی و ساز و آواز...، ص 115
26. تلخیص: مجله موسیقی موزیکال، ش 13، اسفند 53، ص 52
27. مجموعه مستخرجاتی...، ص 11
28. همان منبع، ص 6
29. فصلنامه موسیقی آهنگ، تابستان 68، ص 244
30. مجموعه مستخرجاتی...، ص 9
31. همان منبع: ص 13
32. همان منبع، ص 15
33. همان منبع، ص 13
34. همان منبع، ص 6
35. مجموعه آثار مبارکه درباره تربیت بهائی، ص 59
فریده حاجی پور
موسیقی و تحکیم مبانی اخلاقی و اجتماعی در کودکان:
موسیقی یکی از مقتدر ترین وسایل موثر در پیشرفت مدنیّت اجتماعی و فرهنگ اخلاقی است. این وسیله انسان ها را قادر می سازد که صحیح ترین و مفید ترین و عالی ترین اصول اخلاقی و انسانی که هدیۀ الهی است، در خلق و خوی خود ظاهر سازند. قائل شدن ارزش اخلاقی برای موسیقی از دیرباز مورد توجه حکما و دانشمندان بوده است. به خصوص در یونان قدیم که افلاطون واضع این اصل بود و شاگردش ارسطو نیز آن را تکمیل نمود. روایتی از تورات نیز نقل شده است است و حاکی از آن است که حضرت داوود با نواختن چنگ، روح پلید را از تن کسی که به آن مبتلا شده بود، بیرون می رانده است.(26)
موسیقی در ایجاد و تقویت فضائل اخلاقی اثر بسزائی دارد. حضرت عبدالبهاء می فرمایند:
"بعضی از احساسات به طور عَرَضی ایجاد می شوند و برخی مبنای اساسی دارند، فی المثل بعضی افراد، طبعاً مهربانند ولی ممکن است ناگهان دستخوش خشم و غضب گردند. ولی در چنین موقعی اگر موسیقی اصغاء نمایند، طبیعت واقعی آنها، مجدداً بروز می نماید. موسیقی فی الحقیقه طبیعت ذاتی و جوهر حقیقی هر فرد را بیدار می سازد." (27)
اگر چه موسیقی دارای این اثر عظیم است ولی در مورد همه افراد، این قدرت موسیقی موثر نمی افتد، زیرا اشخاصی هستند که دیگر خُلق و خوی ناپسند در وجودشان جایگزین و دائمی شده است. معذالک قابلیت تغییر خلق و عادت به وسیله موسیقی در اکثر کودکان وجود دارد زیرا اطفال در سنین کم دارای روحی پاک و احساسات لطیف و قلبی فارغ از هر نوع کدورت و تیرگی می باشند و به فرمودۀ حضرت عبدالبهاء: "موسیقی هیجان و تأثیر شدیدی در قلوب اطفال ایجاد می کند زیرا قلوبشان پاک و بی آلایش است و نغمات موسیقی در آن تأثیر شایان دارد." (28)
موسیقی در ایجاد حس تعاون و همکاری و مهار نمودن حالت خودخواهی در کودکان نیز موثر است و به گفته یکی از روانشناسان، "شرکت در فعالیت موسیقی اثرات مثبتی در روابط بین فردی و همبستگی گروهی بر جا می گذارد." (29)
همچنین موسیقی در ایجاد روحیۀ شجاعت و نیز تحمّل سختی ها و ایجاد صبر و حوصله نیز موثر می باشد. دیگر از تاثیرات موسیقی در کودکان، ایجاد حس رأفت و مهربانی می باشد. حضرت عبدالبهاء در مورد تاثیر موسیقی در محبت، می فرمایند: " موسیقی در عوالم محبت چه نقش موثری دارد، وقتی انسان به درک محبت الله فائز گردد، موسیقی تاثیر شدید در او می بخشد." (30)
از آنجا که نغمات منظم و هماهنگ موسیقی در روح و روان همه افراد (حتی کسانی که به شنیدن موسیقی عادت ندارند) موثر است، می توان گفت که موسیقی یکی از بهترین وسایلی است که وظیفه ارتباط بین ارواح انسانی را می تواند انجام دهد. موسیقی می تواند به عنوان یک زبان جهانی، موجد احساس یگانگی و برابری بین انسان ها شود. از موسیقی می توان به عنوان وسیله ای در جهت تفهیم اصل " وحدت عالم انسانی" و نیز ایجاد صلح عمومی استفاده نمود. به فرموده حضرت ولی امرالله: " برای اثر بخشیدن در روح انسانی، موسیقی وسیلۀ مهمی است که ما را در ارتباط روحی کمک نماید." (31)
مختصری دربارۀ استفاده از انواع موسیقی:
مقتضای عالم انسانی است که ذوق و فکر و رفتار ملل مختلف، متفاوت باشد. محال است که روحیات اقوام مختلف در همه زمینه ها توافق حاصل کند. بنابراین صنایع یا هنرهای ملل گوناگون نیز که زائیده ذوق و فکر و استعداد آنها است، مختلف می باشد. اما هیچ یک از این انواع با یکدیگر مغایرتی ندارد و دلیلی نیز وجود ندارد که انسان فی المثل طرفدار یک نوع هنر یا موسیقی خاص باشد و از آشنائی با هنرهای ملل دیگر دوری کند. آشنائی با فرهنگ ملل مختلف، به خصوص از طریق هنری، یکی از بهترین وسیله هایی است که باعث شناخت ملل گوناگون و بالنتیجه، شناخت وجوه مشترک بین آنان می شود و از این راه قدمی در راه صلح و آرامش جهانی برداشته می شود.
دیانت بهائی نسبت به هنر هیچ ملیّتی، تعصّب خاصی ندارد و اطفال بهائی می توانند یا هنرهای همه ملل، از جمله موسیقی آنها آشنا شوند و از آن استفاده نمایند. در یکی از توقیعات حضرت ولی امرالله به قلم منشی ایشان، مرقوم است: " حضرتشان عقیده ندارند که بهائیان در صدد ایجاد موسیقی بهائی برآیند همچنانکه نباید در صدد ایجاد مکتب خاص بهائی در زمینه نقاشی و نویسندگی بود، یاران آزادند که به تبعیّت از استعداد خود نقاشی کنند، به نویسندگی پردازند و یا به تصنیف موسیقی اشتغال ورزند." (32)
با توجه به این بیان، در حال حاضر لازم است که اطفال بهائی به همه هنرها، از جمله موسیقی بپردازند اما باید همواره این بیان مبارک مدّ نظرشان باشد که موسیقی باید "هادی به سوی روحانیّات " (33) و موثر در رشد اخلاقی و صفات روحانی و الهی انسان باشد.
مختصری در اهمیت آموزش موسیقی:
حضرت عبدالبهاء می فرمایند:" هر طفلی باید قدری موسیقی بنداند زیرا بدون اطلاع از این هنر، لذّت واقعی از الحان و نغمات خوش میسّر نخواهد بود. ایضاً لازم است که در مدارس، موسیقی تعلیم داده شود تا روح و قلب محصّلین مستبشر گردد و حیاتشان به نور شادی، منوّر شود." (34) (ترجمه)
اگر به تاریخ بنگریم متوجه خواهیم شد که موسیقی در هر دوره ای " رکن اساسی و مهم اجتماع" را تشکیل داده و افراد بشر به گونه ای جهت یادگیری موسیقی تربیت شده اند. امروزه در اکثر مدارس اروپائی و امریکائی و نیز کشورهای پیشرفته جهان، موسیقی مانند همه درس ها در برنامه هفتگی کودکان و نوجوانان جای دارد و جدیدترین روش های آموزشی در مدارس به کار برده می شود. در بیشتر مدارس و مهد کودک های دنیا ساعاتی برای آموزش موسیقی و آواز خواندن کودکان در نظر گرفته شده است که جزء فعالیت های جمعی کودکان محسوب است.
به هر حال مسلّم است که در عصر حاضر و زندگی ماشینی و پر سر و صدای امروز، موسیقی و به طور کلّی آموزش هنری ضرورت بیشتری نسبت به گذشته دارد. البته این نکته شایان ذکر است که منظور از آموزش موسیقی به اطفال، خصوصاً اطفال بهائی این نیست که آنان در آینده آهنگساز و یا موسیقیدان متبحّری گردند، بلکه مقصود این است که تا حدّی که احتیاجات عصر حاضر اقتضاء می نماید به این فن آشنائی داشته باشند تا بتوانند از این وسیله در راه وصول به دیگر اهداف عالیۀ انسانی و روحانی بهره بردارند.
اما دربارۀ این مسئله که آموزش موسیقی از چه سنی برای کودکان مناسب است، بین صاحب نظران توافق کامل وجود ندارد، عده ای معتقدند که سنّ شروع موسیقی بستگی به علاقۀ نوآموز و نوع سازی که می آموزد، دارد و حتی می توان از حدود سن 5-6 سالگی آموزشهای مقدماتی را آغاز نمود. از لحاظ روانشناسی، در سن 6 سالگی، طفل میل زیادی به انجام کارهای تازه دارد و این میل شدید باعث می شود که بخواهد دربارۀ هر چیزی اطلاعاتی کسب کند و به قولی، این سن، سنّ گسترش و توسعۀ توان ذهنی و جسمی طفل است.
در نصوص و آثار بهائی، به طور اخص در مورد سن آموزش موسیقی اشاره ای نشده است. ولی حضرت عبدالبهاء در بیانی در خصوص سن آموزش گروهی و تربیت کودکان می فرمایند: " اما اطفال باید از پنج سالگی در تحت تربیت داخل شوند یعنی روزها در محلی که مربیان هستند، محافظه شوند و ادب بیاموزند." (35) بر این اساس شاید بتوان چنین استنباط نمود که آموزش موسیقی را نیز که از امور مهمه و موثر در تعلیم و تربیت اطفال است و جزء فعالیت های اجتماعی آنها محسوب می شود، بتوان در همین سنین حدود 5 سالگی آغاز نمود. البته باید تفاوت های فردی کودکان را در همه امور آموزشی و همچنین یادگیری هنرها، رعایت نمود.
---------------------------
منبع:پیام بهائی سال بیست و پنجم، شماره 286-285 ، ص99
یادداشت ها:
1. مجموعه مستخرجاتی از آثار امری درباره موسیقی، ص 60
2. مجله موزیک ایران، ش 11، فروردین 1337، ص 17
3. شعر و موسیقی و ساز و آواز در ادبیات فارسی، ابوتراب رازانی، ص 55
4. مجموعه آثار مبارکه درباره تربیت بهائی، ص 119
5. مجموعه مستخرجاتی از اثار امری در باره موسیقی، ص 12
6. همان منبع، ص 5
7. همان منبع، ص 14
8. همان منبع ، ص 3
9.همان منبع، ص 8
10. شعر و موسیقی و ساز و آواز، ص 79
11. کتاب مستطاب اقدس، چاپ بمبئی، سنه 1314، ص 40
12. مجموعه مستخرجاتی از آثار امری در باره موسیقی، ص 60
13. همان منبع، ص 1
14. کتاب مستطاب اقدس،ص 40
15. مجموعه مستخرجاتی از آثار امری در باره موسیقی، ص 8
16. همان منبع، ص 13
17. نقل به مضمون، فصلنامه موسیقی آهنگ، بهار 68، 161
18. مجموعه آثار مبارکه درباره تربیت بهائی، ص 60
19. یادداشتهائی درباره حضرت عبدالبهاء، ج 2، هوشنگ محمودی، موسسه مطبوعات ملی امری، طهران، 130 بدیع، ص 930
20. مجموعه آثار مبارکه درباره تربیت بهائی، ص 119
21. تلخیص: فصلنامه موسیقی آهنگ، بهار 68، ص 171
22. شعر و موسیقی و ساز و آواز...، ص 55
23. مجموعه مستخرجاتی...، ص 14
24. همان منبع، ص 7
25. تلخیص: شعر و موسیقی و ساز و آواز...، ص 115
26. تلخیص: مجله موسیقی موزیکال، ش 13، اسفند 53، ص 52
27. مجموعه مستخرجاتی...، ص 11
28. همان منبع، ص 6
29. فصلنامه موسیقی آهنگ، تابستان 68، ص 244
30. مجموعه مستخرجاتی...، ص 9
31. همان منبع: ص 13
32. همان منبع، ص 15
33. همان منبع، ص 13
34. همان منبع، ص 6
35. مجموعه آثار مبارکه درباره تربیت بهائی، ص 59
۲ نظر:
شما را به جمال قدم سوگند
چشم بگشایید و با گوش جان، به جانان، گوش فرا دهید
و دل را به دلدار بسپارید و به آهنگ ملیح بخوانید
شاید… شاید که پیامم برسد به تمام جهان ...
شما را به جمال قدم سوگند
چشم بگشایید و با گوش جان، به جانان، گوش فرا دهید
و دل را به دلدار بسپارید و به آهنگ ملیح بخوانید
شاید… شاید که پیامم برسد به تمام جهان ...
ارسال یک نظر